Nội dung chính
Văn Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn là một phần quan trọng trong tín ngưỡng Thờ Mẫu Tứ Phủ - một di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc của người Việt. Chầu Đệ Nhị không chỉ là một vị thánh mẫu linh thiêng cai quản miền rừng núi, mà còn là biểu tượng của sự độ trì, ban tài tiếp lộc cho muôn dân. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng khám phá sự tích, bản văn chầu, hầu giá và kinh nghiệm dâng lễ Chầu Bà Đệ Nhị Thượng Ngàn.
1. Sự tích Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn
Chầu Đệ Nhị, còn được gọi là Đông Quang Công Chúa, là vị thánh mẫu thuộc Tứ Phủ Thánh Cô, ngự ở tòa Thượng Ngàn (núi rừng). Theo truyền thuyết dân gian, Chầu vốn là một tiên nữ Thiên Thai, con gái của Ngọc Hoàng hay vua Đế Thích, giáng thế làm phàm nhân để giúp đời, hóa thân làm bà Lê Thị Kiểm, vợ của ông Hà Văn Thiên – một người dân tộc Tày được triều đình giao cai quản vùng Đông Cuông.
Sau khi chồng bà hy sinh trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên, bà cùng con trai (sau này là Quan Hoàng Báo Đông Cuông) ở lại, dạy dân lập bản, canh tác, chữa bệnh. Khi hóa thánh, bà hiển linh phù giúp thuyền bè qua sông Hồng, độ trì dân chúng và được phong là Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn. Bà cai quản vùng núi rộng lớn gồm 36 động sơn trang như Đông Cuông, Tuần Quán, Bảo Lạc, Tuyên Quang, Hà Giang,... và được thờ phụng khắp nơi, đặc biệt là tại Đền Đông Cuông - Yên Bái.
2. Bản văn Chầu Đệ Nhị đầy đủ và phổ biến nhất
Bản văn dưới đây là một trong những bản hát văn mẫu mực, được sử dụng rộng rãi trong nghi lễ hầu đồng và mang giá trị thiêng liêng đặc biệt. Cung văn sẽ hát bản văn này khi mời Chầu giáng đồng:
"Dâng văn tiên chúa thượng ngàn
Đông Cuông -Tuần Quán giáng đàn chứng đây
Trên ngày gió cuốn rung cây
Dưới khe cá lặn chim bay về ngàn
Canh khuya nguyệt lặn sao tàn
Chiếc thoi bán nguyệt khoan khoan chèo vào
Gập ghềnh quán thấp lầu cao
Khi ra núi đỏ lúc nào ngàn xanh
Thượng ngàn Đệ Nhị tối linh
Ngôi cao công chúa quyền hành núi non
Anh linh đã khắp tiếng đồn
Sấm ran mặt bể mưa tuôn đầu ghềnh
Da ngà mắt phượng long lanh
Mặt hoa tươi tốt tóc xanh rườm rà
Nhị hồng tuyết điểm mầu da
Cổ tay tựa ngà đầu vấn tóc mai
Vốn dòng công chúa Thiên Thai
Giáng sinh hạ giới quản cai Thượng Ngàn
Quản cai các lũng các lang
Sơn tinh cầm thú hổ lang khấu đầu
Khắp hoà tam thập lục châu
Chín từng khe suối một bầu tiêu dao
Dong chơi ngàn quế ngàn đào
Khi ra thác cái lúc vào thác con
Chim kêu vượn hót véo von
Chớp bể đồi đoạn mưa nguồn từng cơn
Khi nương gió lúc lại thác gièm
Khi bẻ cành quế khi vin cành hồng
Vui chơi nước nhược non bồng
Phố Cát đền Sòng sông Cả sông Thao
Lân rờn Phượng múa thấp cao
Ngày mây thấp thoáng trăng sao lững lờ
Nón buồm vai quẩy lẵng hoa
Đền kia phủ nọ vào ra chơi bời
Khi thanh vắng lúc lại êm trời
Ngồi trên đỉnh núi ghẹo người Hằng Nga
Tang tính tình thôi đọc lại ca
Bẻ bai giọng Xá ê a giọng Mường
Tiếng Kinh tiếng Mán tỏ tường
Lục châu quan hoả lúi lường líu lo
Dong chơi bát cảnh ngũ hồ
Đua chèo bẻ lái hò dô lại về
Khi chơi ngàn mái ngàn ngàn me
Ngàn giang ngàn nứa trúc tre ngàn vầu
Đôi cô Thổ Mán theo hầu
Cô xe chỉ thắm cô xâu hạt vàng
Sơn Lâm dọn quán bán hàng
Non xanh đủng đỉnh tuyết sương reo hò
Khăn xanh áo lục nhởn nhơ
Khi vào ba dội lúc vô đường chèo
Môi son má phấn mỹ miều
Miệng cười hoa nở mọi chiều mọi hay
Đèn trăng quạt gió màn mây
Bóng thông che tán bóng mai tựa hình
Đi suối lúc lại về ghềnh
Đua chèo tiếng phách tiếng sênh reo hò
Trà liên tâm ba chén tính ưa
Thanh bông hoa quả ngự thừa lại ban
Yêu ai tài lộc chầu ban
Ghét ai chầu quở khôn ngoan được nào
Xem trong sự tích tân la
Vậy nên phúc đẳng hà sa vô cùng
Đệ tử dốc một lòng thành kính
Dâng bản văn trình chầu ngự giáng lâm
Mời chầu giáng phúc từ trung
Khuông phù đệ tử tăng long thọ trường"
Bản văn miêu tả cảnh sắc sơn lâm hùng vĩ, vẻ đẹp uy nghiêm của Chầu, hành trạng giúp dân, và tấm lòng từ bi ban tài tiếp lộc cho con nhang đệ tử. Cung văn, thanh nhạc, nhạc cụ, điệu múa kết hợp hài hòa tạo nên một không gian tâm linh sâu sắc.
3. Hầu giá Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn
Chầu Đệ Nhị là một trong những vị Chầu hay giáng đồng nhất trong Tứ Phủ. Khi văn thỉnh vang lên, Chầu thường ngự đồng trong hình hài phụ nữ dân tộc miền núi, mặc áo xanh lá cây, vấn khăn buồm, thắt đai, đeo kiềng bạc. Các dấu hiệu nhận biết khi Chầu ngự đồng:
Không sang khăn, mà quạt múa khai quang, múa song đăng, múa mồi, múa tay tiên.
Chầu nhận lễ bằng các nghi thức: múa mồi, chứng hoa quả, rắc thánh thủy, xin lộc cho dân.
Thường giáng đồng trong các đàn mở phủ Sơn Trang, nhất là khi có lính mới nhập đạo.
Lễ đặc biệt: Trình giầu vào dịp lễ Thượng Nguyên (có mâm giầu trình 13.000 đồng, cau trầu, thuốc lào…).
Chầu nổi tiếng là hiển linh, yêu ai ban tài lộc, ghét ai Chầu quở. Nhiều người tin rằng khi Chầu giáng thì được soi căn, mở lộc rất tốt.
4. Đền thờ Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn - Đền Đông Cuông
Ngôi đền nổi tiếng nhất thờ Chầu Đệ Nhị là Đền Đông Cuông, tọa lạc tại xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái. Nơi đây còn gọi là Đông Quang Linh Từ, được xem là trung tâm tín ngưỡng của miền Thượng Ngàn. Một số điểm nổi bật tại Đền Đông Cuông:
Cung cấm thờ Chầu Đệ Nhị, Quan Hoàng Báo và hai hầu cận.
Gian giữa thờ Công Đồng Tứ Phủ.
Phía trái thờ Trần Triều, phía phải thờ 12 cô Sơn Trang.
Cảnh quan đền tọa lạc bên bờ sông Hồng, phong thủy hữu tình.
Hàng năm, vào ngày 2/11 âm lịch – Tiệc Chầu Đệ Nhị, hàng vạn con nhang đệ tử khắp nơi quy tụ về dâng lễ cầu bình an, tài lộc.
5. Kinh nghiệm sắm lễ dâng Chầu Đệ Nhị
Khi dâng lễ tại Đền Đông Cuông hay phủ thờ Chầu Bà, nên chuẩn bị lễ vật chu đáo, thể hiện lòng thành. Gợi ý mâm lễ dâng Chầu Đệ Nhị:
Hoa tươi, quả ngọt, bánh kẹo, xôi gà, trầu cau.
Oản tài lộc - đặc biệt là oản nghệ thuật được trang trí hình hoa sen, hạc thờ, có thể giữ lâu.
Mâm giầu trình nếu vào dịp lễ Thượng Nguyên: gồm cau trầu, vỏ thuốc, tiền trình 13.000 hoặc 15.000 VNĐ.
Chè tàu ba chén, hương, nến, vàng mã Tứ Phủ đầy đủ.
Lưu ý: Dâng lễ không cần mâm cao cỗ đầy, quan trọng là sự thành kính, chuẩn lễ, dâng lên bằng cả tấm lòng.
6. Tổng hợp các bản văn Chầu Đệ Nhị hay nhất
Ngoài bản chính thống, còn có nhiều bản văn Chầu Đệ Nhị địa phương hoặc biến thể như:
Văn Chầu Đệ Nhị Bảo Hà
Văn Chầu Đệ Nhị Tuyên Quang
Văn Chầu Đệ Nhị Tuần Quán
Văn Chầu Đệ Nhị ngắn - dùng trong các buổi lễ nhỏ
Văn Chầu Đệ Nhị mở phủ - thường dài hơn, trang nghiêm hơn
Nếu bạn là người thực hành hầu đồng hoặc đang tìm hiểu về hát văn, hãy lưu lại những bản văn này để phục vụ nghi lễ hiệu quả, trọn vẹn.
7. Lời kết
Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn không chỉ là biểu tượng linh thiêng của miền sơn cước, mà còn là vị thánh mẫu gần gũi, nhân từ, luôn đồng hành và độ trì cho những ai có lòng thành. Việc dâng văn, dâng lễ hay thực hành nghi lễ hầu đồng với Chầu không chỉ là nghi thức tâm linh, mà còn là cách gìn giữ giá trị văn hóa truyền thống dân tộc.
Đặt Hàng Ngay - Tư Vấn Tận Tâm
Hotline: 0976 127 006
Website: dothosondong.com.vn
Cơ sở: Đồ Thờ Phú Cường – Sơn Đồng, Hoài Đức, Hà Nội
>>> Tham khảo thêm các bài viết liên quan đến thờ đạo mẫu:
